▼ Αξιωματα & Τιτλοι
▬ Αξιωματα 10ος αιών
H πληροφόρηση που έχουμε για τα αξιώματα στο Βυζάντιο είναι γενικά προβληματική εκτός από την περίοδο από τα μέσα περίπου του 9ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 10ου όπου έχουμε τρεις καλές πηγές:
το Τακτικόν του Ουσπένσκυ που γράφτηκε το 842 ή 843, το Κλητορολόγιον του Φιλοθέου που γράφηκε το 899 κατά τη βασιλεία του Λέοντος Στ’, και το De Ceremonis (ελληνικός τίτλος: «έκθεσις της βασιλείου τάξεως») του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου.
Από αυτές τις πηγές είναι γνωστά τα κυβερνητικά αξιώματα για αυτήν την περίοδο και παρουσιάζονται με ιεραρχική σειρά στον παρακάτω πίνακα:
Α. Κυβερνητικά Αξιώματα και Οφφίκια περί τον 9ο και αρχές 10ου αι.
| 1 | Βασιλεοπάτωρ |
| Βραχύβιο ανώτατο κρατικό αξίωμα με πρωθυπουργικού τύπου εξουσίες. Απονεμήθηκε σε δύο όλα κι όλα πρόσωπα που ήταν πεθεροί αυτοκρατόρων: Στυλιανός Ζαούτζης, Ρωμανός Λεκαπηνός. Μάλιστα, ο Λεκαπηνός έγινε αργότερα αυτοκράτορας (920-944). | |
| 2 | Ραίκτωρ |
| Ανώτατη θέση με ασαφή καθήκοντα. Φαίνεται να είχε –τυπικά ίσως– τη διεύθυνση του Μεγάλου Παλατίου. Δημιουργήθηκε τον 9ο αιώνα. Γρήγορα υποβαθμίστηκε αλλά υπήρχε μέχρι τον 12ο αιώνα. | |
| 3 | Σύγκελλος |
| Εκκλησιαστικό αξίωμα που ήταν ταυτόχρονα και κρατικό. Μάλλον ήταν ο σύμβουλος επί εκκλησιαστικών θεμάτων και ο σύνδεσμος με το Πατριαρχείο. Ήταν υψηλόβαθμος αλλά χωρίς μεγάλη εξουσία και σοβαρά καθήκοντα. Η ανώτατη θέση στην ιεραρχία ίσως να οφείλεται στον παράγοντα Εκκλησία. Πολλοί Σύγκελλοι έγιναν Πατριάρχες. | |
| 4 | Στρατηγός των Ανατολικών |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Ανατολικού Θέματος (στην κεντρική Μ.Ασία). Είχε τον πιο πολυάριθμο θεματικό στρατό με δύναμη πάνω από 15.000 άντρες. | |
| 5 | Δομέστικος των Σχολών |
| Οι Σχολές ήταν 7 μονάδες σωματοφυλακής του αυτοκράτορα (εκ του Scholae Palatinae που αντικατέστησαν τους Πραιτοριανούς) επί Μεγ. Κωνσταντίνου. Τον 5ο αιώνα οι σχολάριοι υποβαθμίστηκαν σε διακοσμητικό ρόλο, αλλά τον 8ο αι. επανιδρύθηκαν ως ένα από τα 4 τάγματα τακτικού στρατού που στάθμευαν κοντά στην Πόλη. Διοικητής του τάγματος ήταν ο εν λόγω αξιωματούχος που από τον 9ο αιώνα εξελίχτηκε σε αρχηγό όλου του στρατού και αργότερα o τίτλος του έγινε Μέγας Δομέστικος. | |
| 6 | Στρατηγός των Αρμενιάκων |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Αρμενιακού Θέματος (στη βορειοανατολική Μ.Ασία) | |
| 7 | Στρατηγός των Θρακησίων |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θρακησίου Θέματος (στη δυτική Μ.Ασία, γύρω από την Έφεσο). Η ονομασία οφείλεται στο ότι αρχικά ήταν περιοχή ευθύνης σώματος στρατού από τη Θράκη που βρέθηκε εκεί μετά από εγκαταληφθείσα προσπάθεια ανακατάληψης της Αιγύπτου. | |
| 8 | Κόμης του Οψικίου |
| Διοικητής του Θέματος του Οψικίου. Το Οψίκιον (Obsequium=συνοδεία) ήταν οι μονάδες της βασιλικής φρουράς που φύλαγαν τα παράλια της Προποντίδος απέναντι από την Πόλη. Η περιοχή ευθύνης τους (που έφτασε να είναι όλη η ΒΔ Μ.Ασία) αναβαθμίστηκε σε Θέμα που υπήρξε πολύ σημαντικό λόγω μεγέθους, θέσης και στρατιωτικής ισχύος. Τον 9ο αιώνα είχε συρρικνωθεί και υποβαθμιστεί γιατί οι Οψικάριοι είχαν στασιάσει επανειλημμένα. | |
| 9 | Στρατηγός των Βουκελλαρίων |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής στο Βουκελλάριον Θέμα, στη Μ. Ασία, στην περιοχή γύρω και βόρεια από την Άγκυρα. Το Θέμα προέκυψε από τη διάσπαση του Οψικίου. Ιστορικά οι Βουκελλάριοι ήταν επίλεκτοι ιππείς και παλαιότερα ήταν μια από τις μονάδες του Οψικίου. | |
| 10 | Στρατηγός Καππαδοκίας |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Καππαδοκίας | |
| 11 | Στρατηγός Χαρσιανού |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Χαρσιανού (μικρό θέμα, πρώην «κλεισούρα», γύρω από το κάστρο Χαρσιανού στην κεντρική Μ.Ασία, μεταξύ Αρμενιακού και Ανατολικού) | |
| 12 | Στρατηγός Κολωνίας |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Κολωνίας (μικρό θέμα, επίσης πρώην «κλεισούρα», στην ανατολική Μ.Ασία, νότια του Αρμενιακού) | |
| 13 | Στρατηγός Παφλαγωνίας |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Παφλαγωνίας (στη βορειοδυτική Μ. Ασία, δυτικά από το Βουκελάριον και βορειοανατολικά από το Οψίκιον) | |
| 14 | Στρατηγός της Θράκης |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Θράκης | |
| 15 | Στρατηγός Μακεδονίας |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Μακεδονίας | |
| 16 | Στρατηγός Χαλδίας |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Χαλδίας (στη βορειοανατολική Μ.Ασία, στην περιοχή όπου αργότερα δημιουργήθηκε η αυτοκρατορία της Τραπεζούντος) | |
| 17 | Δομέστικος των Εξκουβίτων |
| Διοικητής του τάγματος των Εξκουβίτων. Οι Εξκουβίτορες ήταν βασιλική φρουρά 300 επιλέκτων που ίδρυσε ο Λέων Γ΄ περί το 460. Στάθμευε μέσα στο παλάτι. Τον 7ο αι, η μονάδα καταργήθηκε, αλλά τον 8ο αι. επανεμφανίστηκε με την ονομασία «Εξκούβιτοι» (ή «Εξσκούβιτοι») ως τάγμα ιππικού (ένα από τα 4 τάγματα του επαγγελματικού –μη θεματικού– στρατού). | |
| 18 | Έπαρχος Πόλεως |
| Από τα υψηλότερα αξιώματα του Βυζαντίου διαχρονικά. Με αρμοδιότητες δημάρχου, αλλά επιπλέον ανώτατος δικαστικός, υπεύθυνος δημοσίας τάξεως και ασφάλειας, υπεύθυνος εκπαίδευσης κ.λπ. Από τα λίγα αξιώματα απαγορευμένα για ευνούχους. Από τον 4ο μέχρι τον 11ο αιώνα ήταν ένας από τους ανώτατους δικαστές του Βυζαντίου. | |
| 19 | Στρατηγός Πελοποννήσου |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Πελοποννήσου. | |
| 20 | Στρατηγός Νικοπόλεως |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Νικοπόλεως (Ήπειρος-Αιτωλοακαρνανία). | |
| 21 | Στρατηγός Κιβυρραιωτών |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Κιβυρραιωτών (στη νότια Μ.Ασία). Το Θέμα δεν παρείχε στρατό στην αυτοκρατορία, μόνο ναυτικό. | |
| 22 | Στρατηγός Ελλάδος |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Ελλάδος. | |
| 23 | Στρατηγός Σικελίας |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Σικελίας. | |
| 24 | Στρατηγός Στρυμόνος |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Στρυμόνος. | |
| 25 | Στρατηγός Κεφαλληνίας |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Κεφαλλονιάς. | |
| 26 | Στρατηγός Θεσσαλονίκης |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Θεσσαλονίκης. | |
| 27 | Στρατηγός Δυρραχίου |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Δυρραχίου | |
| 28 | Στρατηγός της Σάμου |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Σάμου. Ήταν ναυτικό Θέμα. | |
| 29 | Στρατηγός του Αιγαίου πελάγους |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Αιγαίου πελάγους | |
| 30 | Στρατηγός Δαλματίας |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Δαλματίας (σημερινή Κροατία) | |
| 31 | Στρατηγός Χερσώνος |
| Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Θέματος Χερσώνος (στην Κριμαία) | |
| 32 | Σακελλάριος |
| Διευθυντής Οικονομικών («ταμίας βασιλικών χρημάτων»). Επέβλεπε όλες τις κρατικές δραστηριότητες σχετικά με τα οικονομικά. Επί Μιχαήλ Γ΄ (842–867), απέκτησε ευρύτερες εξουσίες και έγινε ο ανώτερος κρατικός μη-στρατιωτικός αξιωματούχος υποσκελίζοντας τον Λογοθέτη του Γενικού. Αργότερα έγινε «Μέγας Σακελλάριος». Η θέση καταργήθηκε τον 12ο αιώνα, την περίοδο των Κομνηνών, οπότε αντικαταστάθηκε από τον Μέγα Λογαριαστή. | |
| 33 | Λογοθέτης του Γενικού |
| Υπεύθυνος για τους φόρους και τα έσοδα του κράτους. Κατά καιρούς είχε ευρύτερες, πρωθυπουργικές εξουσίες. Αντικατέστησε τον comes sacrarum largitionum από το 692 ή ίσως νωρίτερα. Η ονομασία προήλθε από τη «Γενική Τράπεζα», την οικονομική υπηρεσία των παλιών Επαρχοτήτων. Τα Λογοθέσια ήταν οι διάφορες υπηρεσίες της κεντρικής Διοίκησης της Μεσοβυζαντινής περιόδου. | |
| 34 | Κυαίστωρ ή Κοιαίστωρ ή Καίστωρ |
| Αξίωμα από τη Ρωμαϊκή εποχή (quastor sacri palatii ). Νομικός σύμβουλος της Αυλής και του κράτους. Ο ρόλος του ήταν καθοριστικός όταν ο αυτοκράτορας το έπαιζε δικαστής ή νομοθέτης. Από τον 9ο αιώνα και μετά ήταν επίσης ανώτατος δικαστής με αρμοδιότητα τις διαθήκες. | |
| 35 | Λογοθέτης του Στρατιωτικού |
| Υπεύθυνος για τους μισθούς του στρατού και για τις στρατιωτικές δαπάνες γενικά. Ίσως και υπεύθυνος στρατολογίας. Δημιουργήθηκε τον 7ο αιώνα, πριν το 680, αλλά απέκτησε σημαντικό ρόλο τον καιρό της Ειρήνης της Αθηναίας. | |
| 36 | Δρουγγάριος της Βίγλας |
| «Βίγλα» ή «Αριθμοί» ήταν ένα από τα 4 τάγματα του τακτικού στρατού. Δημιουργήθηκε από την Ειρήνη την Αθηναία (780–802) με την αξιοποίηση των υπολειμμάτων από τα στρατεύματα των απολεσθέντων Θεμάτων. Για ένα διάστημα ήταν η κυρίως ανακτορική φρουρά. Καταργήθηκε τον 11ο αιώνα, αλλά ο διοικητής του έγινε πρόεδρος στο «δρουγγαρικὸν δικαστήριον» (δικαστήριο του Ιπποδρόμου), ενώ το 1166 ως Μέγας Δρουγγάριος αντικατέστησε τον Έπαρχο της Πόλεως και προήδρευε σε ένα από τα 4 ανώτατα δικαστήρια. | |
| 37 | Λογοθέτης του Δρόμου |
| Το αξίωμα υπήρχε από τον 8ο αιώνα. Ήταν κάτι σαν Υπουργός Πληροφοριών και Εξωτερικών. Υπεύθυνος επικοινωνίας με ξένους, υποδοχής ξένων αντιπροσωπειών, ρυθμίσεων εμπορίου με το εξωτερικό και διπλωματικών ενεργειών. Ενημέρωνε τον αυτοκράτορα κάθε πρωί. Τον 10ο αιώνα έφτασε να είναι το ανώτατο κρατικό αξίωμα. Όταν οι πηγές αναφέρονται αόριστα σε «Λογοθέτη», κατά κανόνα εννοούν τον του Δρόμου. | |
| 38 | Δρουγγάριος του Πλοΐμου |
| Ναύαρχος και αρχηγός του στόλου που ναυλοχούσε πέριξ της Κωνσταντινούπολης. | |
| 39 | Πρωτοσπαθάριος των Βασιλικών |
| Αναφέρεται και ως «Κατεπάνω των Βασιλικών». Οι «Βασιλικοί άνθρωποι» ήταν αυλικοί κατωτέρων βαθμίδων (σπαθάριοι, μανδάτορες, κανδιδάτοι κλπ), έμπιστοι και παρατρεχάμενοι του αυτοκράτορα, των οποίων προϊστάμενος ήταν ο Πρωτοσπαθάριος των Βασιλικών. Ο όρος Άνθρωπος του Βασιλέως ήταν από μόνος του ανεπίσημος τιμητικός τίτλος. | |
| 40 | Λογοθέτης των Αγελών |
| Υπεύθυνος για τα άλογα και τα μουλάρια που ήταν ιδιοκτησία του αυτοκράτορα ή του κράτους. Το αξίωμα πρωτοεμφανίστηκε τον 8ο αιώνα και υπήρχε μέχρι το τέλος του Βυζαντίου. | |
| 41 | Δομέστικος των Ικανάτων |
| Διοικητής των Ικανάτων. Οι Ικανάτοι ήταν τάγμα ιππικού του τακτικού στρατού. Δημιουργήθηκε στις αρχές του 9ου αιώνα από τον Νικηφόρο Α’ Λογοθέτη. Φαίνεται πως τον 9ο αι. (αλλά όχι αργότερα) οι Ικανάτοι ήταν από τις πιο σημαντικές στρατιωτικές μονάδες κρούσης. | |
| 42 | Δομέστικος των Νουμέρων |
| Διοικητής των Νουμέρων. Τα «Νούμερα» ήταν μονάδα πεζικού του επαγγελματικού στρατού που ιδρύθηκε στο τέλος του 7ου αιώνα από τον Ιουστινιανό Β’ τον Ρινότμητο. Οι Νούμεροι ήταν υπεύθυνοι για τη φύλαξη του Μεγάλου Παλατίου και για την προστασία της Κωνσταντινούπολης. Είχαν και αστυνομικού τύπου καθήκοντα. | |
| 43 | Δομέστικος των Οπτιμάτων |
| Οι Οπτιμάτοι (λατ. Optimates=βέλτιστοι) ήταν μονάδα πεζικού Φοιδεράτων του 6ου αι., μέρος του σώματος του Οψικίου. Τον 9ο αι., μετά από τις στάσεις του 7ου αι., υποβιβάστηκε σε σώμα εφοδιασμού μεταφορών και δεν ήταν πλέον μάχιμη μονάδα (βασικά, ήταν μουλαράδες). Είχαν για ένα διάστημα και δικό τους Θέμα, τμήμα του παλιού Οψικίου, με πρωτεύουσα τη Νικομήδεια. | |
| 44 | Κόμης των Τειχέων |
| Διοικητής του τάγματος Τειχέων που ήταν μονάδα του επαγγελματικού στρατού που είχε την ευθύνη της υπεράσπισης των τειχών της Κωνσταντινούπολης. Σε κάποιες περιόδους οι «Τειχιστές» φαίνεται να ήταν λόχος των Νούμερων. | |
| 45 | Χαρτουλάριος του Σακελλίου |
| Υπεύθυνος για τα κρατικά έξοδα (σακέλλιον ή σακέλλη=πουγγί). Παλαιότερα αυτή ήταν η δουλειά του Σακελλάριου, πριν αναβαθμιστεί. | |
| 46 | Χαρτουλάριος του Βεστιαρίου |
| Υπεύθυνος νομισματοκοπείου. Βεστιάριον εδώ δεν είναι ιματιοθήκη, αλλά μια υπηρεσία που είχε σχέση με νομισματοκοπία, δωρεές και εξοπλισμούς. | |
| 47 | Χαρτουλάριος του Κανικλείου |
| Πρωτοεμφανίστηκε τον 9ο αιώνα. Τυπικά, αρμόδιος για το αυτοκρατορικό μελανοδοχείο και την πένα (σημειωτέον ότι η αυτοκ. μελάνη ήταν πορφυρή). Στενός συνεργάτης και έμπιστος του αυτοκράτορα. Παρών στην υπογραφή αυτοκρατορικών διαταγών και επιστολών. | |
| 48 | Πρωτοστράτωρ |
| Τυπικά, ήταν ο επικεφαλής των Στρατόρων, δηλ. των ιπποκόμων που ήταν στην υπηρεσία του αυτοκράτορα. Ουσιαστικά, τα καθήκοντά του ήταν ευρύτερα και ήταν κάτι σαν υπασπιστής του βασιλιά. Σε έφιππες πομπές ήταν ακριβώς πίσω του. Τον 9ο/10ο αιώνα ήταν χαμηλόβαθμος, αλλά την εποχή των Παλαιολόγων ήταν ένα από τα ανώτατα αξιώματα. | |
| 49 | Πρωτοασήκρητις |
| Οι Ασηκρήται ήταν υψηλόβαθμοι βασιλικοί νοτάριοι, και ο Πρωτοασήκρητις ήταν ο προϊστάμενός τους. Το 1166 με τη δικαστική μεταρρύθμιση του Μανουήλ Α΄Κομνηνού, έγινε επικεφαλής ενός από τα 4 ανώτατα δικαστήρια. Η θέση του ως ανωτάτου δικαστικού διατηρήθηκε και στην αυτοκρατορία της Νίκαιας. | |
| 50 | Ο εκ Προσώπου των Θεμάτων |
| Εκπρόσωπος αυτοκράτορα στα Θέματα. Τα καθήκοντα είναι ασαφή. Ίσως επιθεωρούσε τη διοίκηση των Θεμάτων εκ μέρους του αυτοκράτορα ή αντικαθιστούσε τους διοικητές Θεμάτων σε μεταβατικές περιόδους. Συμπεριλαμβάνεται στα στρατιωτικά αξιώματα. Δεν είναι γνωστοί πολλοί με αυτό το αξίωμα. Φαίνεται πως υπήρχε ένας για όλα τα θέματα. | |
| 51 | Κόμης του Στάβλου |
| Υπεύθυνος για τους βασιλικούς στάβλους και τα άλογα του βασιλιά. Η θέση εξελίχτηκε, και ως «Κοντόσταβλος» τους επόμενους αιώνες, έγινε ένα από τα ισχυρότερα οφίκια. | |
| 52 | Ο του Ειδικού |
| Μάλλον είχε σχέση με εφοδιασμό και εξοπλισμό. Προμήθευε ό,τι χρειαζόταν η Αυλή και ο Στρατός (όπλα, ρούχα, ζωοτροφές κλ.π.). Ήταν υπεύθυνος και για τα εργοδόσια (κρατικά εργοστάσια) ενώ πολύ σημαντική αρμοδιότητά του ήταν τα μεταξωτά ρούχα. Υπήρχε και αξίωμα «Λογοθέτης του Ειδικού» που ήταν υπεύθυνος της κινητής Βασιλικής περιουσίας. Τα δύο αξιώματα μάλλον δεν ταυτίζονται, αλλά υπάρχει κάποια διχογνωμία ως προς το ποιος από τους δύο είναι στη συγκεκριμένη ιεραρχική βαθμίδα | |
| 53 | Μέγας Κουράτωρ |
| Φροντιστής των Παλατιών και διαχειριστής των κτημάτων του αυτοκράτορα, με πολλούς υφισταμένους. | |
| 54 | Κουράτωρ των Μαγγάνων |
| Παρόμοια θέση και καθήκοντα με του Μεγάλου Κουράτορα. Τα έσοδα από τα βασιλικά κτήματα που διαχειριζόταν προοριζόταν ειδικά για να καλύψουν τις δαπάνες της Αυλής (και όχι του κράτους γενικά). | |
| 55 | Ο επί των Δεήσεων |
| Διαχειριζόταν τα αιτήματα (δεήσεις) και τις παρακλήσεις προς τον αυτοκράτορα. Ήταν ανώτατος δικαστικός αλλά δεν προήδρευε δικαστηρίου. Δεν είχε υψηλόβαθμους υφισταμένους αλλά είχε εκπροσώπους στα Θέματα. Είχε μεγάλο κύρος όντας πολύ κοντά στον θρόνο και ως εισηγητής νόμων. | |
| 56 | Ορφανοτρόφος |
| Διευθυντής του μεγάλου ορφανοτροφείου της Κωνσταντινούπολης. Δεν είχε άλλα ιδρύματα υπό την εποπτεία του. | |
| 57 | Δήμαρχος Βενέτων |
| Ο επικεφαλής της φατρίας των Βενέτων στον Ιππόδρομο. | |
| 58 | Δήμαρχος Πρασίνων |
| Ο επικεφαλής της φατρίας των Πρασίνων στον Ιππόδρομο. | |
| 59 | Ο επί της Καταστάσεως |
| Τελετάρχης. Υπεύθυνος για τις αυτοκρατορικές τελετές. Διέθετε πολυάριθμο και μάλλον υψηλόβαθμο προσωπικό. | |
| 60 | Δομέστικος των Βασιλικών |
| Με ασαφή καθήκοντα. Πιθανόν παραπλήσια με αυτά του Πρωτοσπαθάριου των Βασιλικών του οποίου μάλλον ήταν υφιστάμενος. | |
Σημειωτέον ότι η λίστα αυτή δεν συμπεριλαμβάνει τα τιμητικά αξιώματα ούτε τα αξιώματα αποκλειστικά για ευνούχους, τα οποία παρουσιάζονται λεπτομερώς (μαζί με τα κυβερνητικά του παραπάνω πίνακα) στην ειδική σελίδα για το Κλητορολογιον.
Μανώλης Παπαθανασίου, Φεβρουάριος 2020
|
|